SŁOWNIK GEOGRAFICZNO-HISTORYCZNY

BYSTRZYCA
Prawy (płd.) dopływ Dniestru, którego krótki bieg powstaje z dwóch rzek – Bystrzycy Nadwórniańskiej i Bystrzycy Sołotwińskiej (obie zob.), łączących się poniżej Stanisławowa (zob. CL 1/95), ok. 15 km przed końcem. Ujście do Dniestru znajduje się k. Jezupola.

BYSTRZYCA NADWÓRNIAŃSKA (CZARNA)
Rzeka ta bierze swój początek w paśmie Gorganów (zob. CL 3/97), a tworzy ją kilka potoków: Salatruk, Rafajłowiec, Gropieniec, Doużyniec i parę innych, spływających z masywów Sywuli (1836 m npm.), Gropy i Bratkowskiej oraz Doboszanki (1757 m), a zbierających się w rejonie wsi Rafajłowa. Wzdłuż potoku Rafajłowiec wiedzie tzw. Droga Legionów z Przełęczy Legionów (zob. CL S/98), zaś jej dalszym ciągiem był bieg B.N. przez wsie Zielona, Pasieczna, Pniów, pamiętne walkami II Brygady Legionów w latach 1914/15 (zob. Rafajłowa, CL S/98) – do Nadwórnej. W rejonie tego miasteczka rzeka traci swój górski charakter i płynie dalej w kier. płn.wsch. wśród wzgórz i równin). Opływa Stanisławów (zob. CL 1/95) od wsch., a kilka kilometrów poniżej i ok. 90 km od źródeł łączy się z Bystrzycą Sołotwińską, tworząc Bystrzycę (obie zob.).
Nad B.N. leżą m.in. wsie wyżej wymienione oraz miasteczko powiatowe Nadwórna. Okolice nad górnym biegiem tej rzeki były terenem turystycznym, letniskowym i narciarskim.

BYSTRZYCA SOŁOTWIŃSKA (ZŁOTA)
Źródliska tej rzeki znajdują się w paśmie Gorganów (zob. CL 3/97), po płd. stronie szczytu Sywuli (1836 m npm.). Tworzy ją kilka potoków, które zbierają się w rejonie połoniny Bystrej. W rejonie wsi Jabłonka traci swój górski charakter i płynie w kier. płn.wsch. wśród wzgórz i równin. Opływa Stanisławów (zob. CL 1/95) po jego stronie płn.zach., a kilka kilometrów poniżej i ok. 80 km od źródeł łączy się z Bystrzycą Nadwórniańską, tworząc Bystrzycę (obie zob.).
Nad B.S. leżą m.in. znane wsie Sołotwina, Starunia (zob. CL 3/96), a dalej miasteczka Bohorodczany (zob. CL 4/96) i Łysiec (zob. CL 1/2000) oraz przedmieście Stanisławowa Kniahinin. Okolice nad górnym biegiem tej rzeki były terenem turystycznym, letniskowym i narciarskim.

CZEREMOSZ
Prawy dopływ Prutu (zob.), powstaje z dwóch ramion, mających swoje źródła po dwóch stronach Gór Hryniawskich (zob. CL 3/97), w okolicach szczytu Hnitesa, najbardziej na płd. wysuniętego punktu polskich Karpat Wschodnich przed II wojną światową, a zarazem granicy polsko-rumuńskiej.

C z a r n y  Czeremosz (ramię zachodnie) wypływa spod szczytu Komanowa i rozgranicza Góry Hryniawskie od Gór Czywczyńskich (zob. CL 3/97). Płynie w kierunku płn., a w rejonie wsi Żabie skręca na zach. i k. wsi Stebne łączy się z Białym C. Dopływami Cz.C. są liczne potoki, głównie lewobrzeżne, spływające z Gór Czywczyńskich, m.in. Szybeny, Bystrzec, Ilcia. Nad Cz. C. leży Burkut (zob. Czywczyńskie Góry, jw.) oraz wsie Dzembronia, Bystrzec, Żabie, Krzyworównia.
B i a ł y  Czeremosz (ramię wschodnie) wypływa spod szczytu Krecela (już po rumuńskiej stronie, a jego główny potok źródłowy nosi nazwę Perkałab) i rozgranicza Góry Hryniawskie od Karpat Bukowińskich (rumuńskich). Mijając po swojej lewej stronie Hnitesę, B.C. stawał się granicą polsko-rumuńską. Płynie w kierunku płn., przyjmując liczne górskie potoki, w tym Hramitny, nad którym leży jedyna wieś w górnej części Gór Hryniawskich, Hryniawa.
Po połączeniu się obu ramion koło Stebnego, C. był nadal rzeką graniczną, aż do ujścia do Dniestru k. Śniatyna. Nad C. leży miasteczko Kuty (zob. CL 3–4/95), a po rumuńskiej stronie Wyżnica. Długość C. wynosi 382 km.
Ze względu na niezwykle bogate zalesienie pasm górskich wokół C. na rzece tej odbywały się spławy drewna (pni drzew). W związku z tym na obu górnych ramionach C. i ich dopływów istniały liczne klauzy (drewniane jazy) piętrzące wody (patrz Czywczyńskie Góry, jw.)
Nazwa C. pojawia się w wielu polskich utworach literackich i popularnej pieśni Czerwony pas.

DNIESTR   
Jedna z największych rzek II RP, o wielu dopływach i rozległym dorzeczu (pokrywa przeważającą część Małopolski Wschodniej), uchodzi do Morza Czarnego. Długość w granicach RP: 495 km (całkowita 1352 km). Rozgraniczenie dorzeczy D. oraz Bugu (zob.) i Sanu stanowi europejski dział wód – zlewisk Bałtyku i Morza Czarnego. Początkiem D. są źródła na wys. 879 m n.p.m., pod szczytem Rozłucz w Bieszczadach Wschodnich (pow. Turka). Pierwotnie początek D. stanowiły źródła Sanu, jednak ta część rzeki na skutek przesunięć geologicznych zmieniła bieg i dołączyła do Wisły.
Od źródeł do Sambora D. płynie w kier. płn. i płn.wsch., przecinając pogórze bieszczadzkie (Góry Turczańskie – zob. CL 3/97). Ma tu charakter rzeki górskiej. Od Sambora do Niżniowa biegnie w kier. płd.wsch., równolegle do łańcucha karpackiego (Karpat Wschodnich). Ma tu już bieg nizinny o bardzo małym spadku. Na tym odcinku wokół rzeki potworzyły się błędne meandry, zwane dniestrzyskami i zabagnienie terenu (m.in. tzw. błota samborskie, ale również bujne pastwiska). W okolicy Niżniowa D. wchodzi w jar podolski. Odtąd aż do ujścia Zbrucza (a także poniżej) płynie krętym, malowniczym jarem, powstałym na skutek erozji, o stromych stokach wys. 100–150 m.
Starożytni znali D. pod nazwą Tyras. Rzeka była żeglowna dopiero od Halicza. Na przełomie XIX/XX w. istniał projekt połączenia jej kanałem z Sanem i utworzenia drogi wodnej od M. Czarnego do Bałtyku.
D. rozgranicza krainy geograficzne: Opole i Podole (oba zob. CL 3/98) po str. płn. – od przedgórza Karpat Wschodnich (zob. CL 3/97) i Pokucia (zob. CL 2/97) po str. płd. Dopływy D. mają zróżnicowany charakter: lewobrzeżne (północne), spływające z Wyżyny Podolskiej wcinają się w nią jarami, podobnie jak D. Najważniejsze z nich to: Strwiąż, wypływający tak jak D. – z Karpat, a dalej Wereszyca, Ług, Świrz, Gniła Lipa, Złota Lipa, Koropiec, Strypa, Seret i Zbrucz. Prawobrzeżne (południowe) to rzeki karpackie. Najważniejsze z nich to: Tyśmienica, Stryj z Oporem, Świca, Łomnica, Bystrzyca Sołotwińska, Bystrzyca Nadwórniańska (wszystkie zob.). Nad D. leżą ważniejsze miejscowości: Stary Sambor, Sambor, Żurawno, Halicz, Niżniów, Koropiec, Zaleszczyki, Okopy św. Trójcy.

GNIEZNA
Jest lewym (wsch.) dopływem Seretu (zob.). Jej źródła znajdują się na płn. od Zbaraża (zob. CL S/98) na terenie Wołynia, a dalej rzeka płynie jarem niemal równolegle do Seretu, do którego wpływa ok. połowy jego biegu. Nad G., blisko jej ujścia w rozległym rozszerzeniu jaru, leży Trembowla. Historyczny zamek trembowelski położony jest na stromym cyplu brzegu jaru.

GNIŁA
Prawy (zachodni) dopływ Zbrucza (zob.), źródła na płn. od Skałatu. Nad G. leżą: Skałat, Grzymałów, Touste. Jej dopływem jest rz. Tajna, nad którą leży Chorostków.

GNIŁA LIPA
Lewy dopływ Dniestru (zob.), jej źródła znajdują się w Gołogórach (zob. CL 3/98), blisko płn. krawędzi Płyty Podolskiej i europejskiego działu wód, kilkanaście km na płn.wsch. od Przemyślan. Na początek G.L. składa się kilka potoków, z których najdłuższy nosi nazwę Tura (źródło na wys. ok. 440 m npm.). Od Przemyślan G.L. płynie w kierunku południowym szerokim jarem o płaskim, bagnistym dnie. Długość rzeki wynosi 80 km. Największym dopływem G.L. jest Narajówka (jej źródła blisko Narajowa), która do niej wpływa tuż przed jej ujściem do Dniestru koło (naprzeciw) Halicza.
Nad G.L. leżą dwa miasteczka powiatowe: Przemyślany i Rohatyn, a niżej Bursztyn i Bołszowce (w miejscu ujścia Narajówki).

Jest rzeką w zasadzie wołyńską, ale jej źródła znajdują się na płd. skłonie Woroniaków (zob. CL 3/98), blisko europejskiego działu wód, w rejonie wsi Hucisko Brodzkie k. Podkamienia, w obrębie Małopolski Wschodniej. Płynie zrazu ku wsch., a na terenie Wołynia zmienia kierunek na płn., przepływa blisko Krzemieńca. Wpada do Styru (zob.) jako jego prawy największy dopływ.
Rzeka opiewana przez J. Słowackiego.

KOROPIEC
Jeden z mniejszych lewych płn. dopływów Dniestru spływających z płyty podolskiej (zob. Podole, CL 3/98) między Złotą Lipą a Strypą (obie zob.). Jego źródła znajdują się na płn. od Podhajec, niedaleko wsi Krzywe. Płynie prosto na płd., początkowo szeroką doliną, potem coraz głębszym i węższym jarem.
Nad K. leżą miasteczka: powiatowe Podhajce (zob. CL 1/96), Monasterzyska, a u ujścia do Dniestru Koropiec (zob. CL 3/99).

ŁOMNICA
Prawy (płd.) dopływ Dniestru. Swój początek bierze w paśmie Gorganów (zob. CL 3/97) między masywami Sywuli (1836 m n.p.m., po wsch. stronie) oraz Pietrosa (1708 m) i Popadii (1742 m, po zach. stronie). Ł., płynąc zrazu w kier. płn., traci swój górski charakter w rejonie wsi Jasień. Stąd kieruje się ku płn.wsch., a do Dniestru wpada koło Halicza (ok. 2 km powyżej miasta). Ł. zbiera dość liczne dopływy, z których ważniejsze są: z lewej – rzeczka Mołoda (która odwadnia zach. stoki masywu Popadii) i Czeczwa, oraz z prawej Duba.
Nad Ł., której długość wynosi 118 km, leżą m.in. znane wsie Osmołoda (tu dopływa Mołoda). Podlute, Jasień, Perehińsko, a dalej miasteczko Rożniatów i miasto powiatowe Kałusz. Okolice nad górnym biegiem tej rzeki były terenem turystycznym, letniskowym i narciarskim.

NIECZŁAWA
Mniejszy lewy dopływ Dniestru (między Seretem a Zbruczem, wszystkie zob.). Od żródeł w okolicy Kopyczyniec płynie na płd.wsch. i uchodzi do Dniestru k. wsi Ujście Biskupie (poniżej Zaleszczyk).   

OPÓR
Prawy dopływ rzeki Stryj (zob.), stanowiący oś Skolszczyzny (zob. CL 3/97) i jej górnej, południowej części, zwanej Tucholszczyzną (pojęcie etnograficzne związane z grupą etniczną Tucholców, osiadłych nad górnym Oporem i jego prawym dopływem Orawą). Źródła O. znajdują się blisko głównej grani Bieszczadów Wschodnich, pod górą Jawornik k. wsi Oporzec, w rejonie Ławocznego. Stąd O. płynie na płn. i pod Synowódzkiem uchodzi do Stryja. Długość O. wynosi ok. 60 km.
O. był spławny, a na licznych jego dopływach istniały klauzy (drewniane jazy). Spław drewna, którym tu trudnili się Tucholcy, zamarł po r. 1887, kiedy uruchomiono tamtędy linię kolejową w kierunku Węgier. W czasach nowszych dolina O. stała się zagłębiem letniskowo-narciarskim, a na rzece uprawiano kąpiele i sporty wodne. Znane z tego miejscowości to: Ławoczne, Sławsko, Tuchla, Zełemianka, Hrebenów. Niżej leży miasteczko powiatowe Skole.

PEŁTEW
Lewobrzeżny dopływ górnego Bugu (zob.), dług. ok. 70 km, powstaje w obrębie miasta Lwowa jako zlewisko kilku strumieni, z których znaczniejszymi są Pasieka, Potok Wulecki i Żelazna Woda – ten ostatni uważany również jako właściwy początek P. Wszystkie te strumienie łącząc się w kotlinie, tworzyły tam bagna i trzęsawiska, likwidowane w miarę powstawania i rozrostu miasta, same zaś w ciągu XIX w. zostały na terenie miasta zasklepione, nad nimi powstały miejskie ulice i skwery. Płynąc w obrębie miasta ku płn., za Górą Zamkową zmienia P. kierunek na wsch., potem płn.wsch. i dopływa do Bugu pod Buskiem.


PISTYŃKA
Rzeczka – prawy dopływ Prutu (zob.). Wypływa na terenie Beskidu Huculskiego (zob. CL 3/97) pod górą Grałut, kieruje się na północ, a do Prutu uchodzi k. Kołomyi. Nad P. leżą popularne miejscowości letniskowe: wieś Szeszory, z wodospadem na P., i miasteczko Pistyń.

PRUT  
Druga po Dniestrze rzeka Małopolski Wschodniej należąca do zlewiska Morza Czarnego. Jego pierwszy, górski odcinek zbiera wody z północnej strony pasma Czarnohory, a niżej – za pośrednictwem swoich dopływów – z Beskidu Huculskiego (oba zob. CL 3/97) i płd. części Pokucia (zob. CL 2/95). P. powstaje w rejonie Howerli z połączenia wielu potoków źródłowych, z których za główny uważa się Dancyszyk, wypływający pod Turkułem z jeziorka Niesamowitego (na wys. ok. 1750 m npm.). Jako rzeka górska płynie w kierunku płn., a opuszczając góry w rejonie Delatyna, zmienia kierunek na płd.wsch. i płynie dalej równolegle do Karpat. Dolina nadpruciańska stanowi oś Pokucia. Długość P. od źródeł do granicy Małopolski i Bukowiny wynosi ok. 150 km, całkowita zaś, do ujścia do Dunaju w Rumunii –  632 km. P. posiadał największy średni spadek pośród rzek polskich: 2,7 promille. Tworzy wodospady: Huk (wys.

Najważniejsze dopływy P. przed granicą Bukowiny, to Prutec oraz Pistynka i Rybnica (obie zob.), a w linii granicy Czeremosz (zob.). Dolina górnego odcinka P. była znanym zagłębiem rekreacyjno-turystycznym, letniskowym i narciarskim. Wzdłuż P. (a także jego dopływów) rozwinęły się liczne miejscowości uzdrowiskowo-turystyczne, z których najbardziej znane to Worochta, Tatarów, Mikuliczyn, Jaremcze (z Kamieniem Dobosza). Nad P. leży stolica Pokucia – miasto powiatowe Kołomyja, Zabłotów oraz Śniatyn, koło którego P. opuszcza Pokucie i Małopolskę Wschodnią. Nad P. powstało z końcem XIX w. szereg słynnych kamiennych mostów kolejowych, z których największy znajdował się w Jaremczu, zniszczony w czasie II wojny światowej.
Nazwa Prutu pojawia się w wielu utworach literackich i popularnej pieśni Czerwony pas.

RATA
Lewy dopływ Bugu (zob.). Jej źródła znajdują się na wsch. krawędzi Roztocza (zob. CL 2/98), k. Werchraty (na terenie RP). Płynie w kier. wsch. równoleżnikowo, poprzez Nizinę Nadbużańską. Do Bugu uchodzi przed Krystynopolem. Nad R. leżą: miasteczko powiatowe Rawa Ruska oraz Mosty Wielkie.

RYBNICA
Prawy dopływ Prutu. Wypływa na terenie Beskidu Huculskiego (zob. CL 3/97), blisko góry Bukowiec. Kieruje się na płn.wsch., do Prutu uchodzi na Pokuciu (zob. CL 2/95) między Zabłotowem a Śniatynem. Nad R. leży miasteczko powiatowe Kosów.

SALATRUK
Potok w Gorganach (zob. CL 3/97), który wraz z kilkoma innymi tworzy Bystrzycę Nadwórniańską (zob.). Okolica tego potoku jest tłem powieści J. Bieniasza W puszczy nad Salatrukiem i jej przeróbki dla dzieci Turul – król karpackiej puszczy.

SAN
Prawy dopływ Wisły, który swoje źródła ma blisko przełęczy Użockiej k. Sianek w Bieszczadach Wschodnich (pełna długość S. wynosi 398 km). Od samych źródeł, na odcinku 50 km stanowi obecną granicę.
Dopływami S. jest kilka niewielkich rzek wschodniomałopolskich: Wiaru, Wiszni, Szkła (wszystkie zob.) i całego szeregu mniejszych.

SERET
Lewy dopływ Dniestru (między Strypą a Zbruczem, wszystkie zob.). Rzekę tworzą trzy potoki, wypływające w Woroniakach (zob. CL 3/98) spod europejskiego działu wód (375-440 m npm.) k. wsi Majdan, Huta Werchobuzka i Nuszcza w pow. złoczowskim i blisko źródeł Bugu. Biegnie z płn. na płd., a długość rzeki od zbiegu potoków (w stawie tzw. Ratyskim) do ujścia do Dniestru k. Gródka w pow. zaleszczyckim wynosi 222 km. W górnym biegu S. tworzy kilka stawów (w tym tarnopolski). Kręte łożysko rzeki biegnie coraz głębszym jarem o stromych i często urwistych brzegach.
Z większych miejscowości nad S. leżą: Załoźce, Tarnopol, Mikulińce, Strusów, Budzanów, Czortków, z dominującymi nad jarem ruinami zamków. Największym dopływem S. jest Gniezna (zob.).

SOŁOKIJA
Lewy dopływ Bugu (zob.). Jej źródła znajdują się na wsch. krawędzi zachodniego Roztocza (zob. CL 2/98), niedaleko Tomaszowa Lubelskiego (na terenie RP). Po przekroczeniu obecnej granicy płynie równoleżnikowo w kier. wsch., poprzez Nizinę Nadbużańską. Nad S. leżą: Uhnów, Bełz oraz Krystynopol – w miejscu ujścia tej rzeki do Bugu.
Przez krótki okres po II wojnie S. częściowo znajdowała się po stronie PRL, a częściowo stanowiła granicę z ZSRR. Jednak po narzuconej zamianie terytoriów w r. 1951, granica została przesunięta na płn. (m.in. w celu przejęcia przez ZSRR linii kolejowej Rawa Ruska–Bełz–Krystynopol).

STRYJ
Prawy, jeden z największych i najobfitszych dopływów Dniestru (zob.). Jego źródła znajdują się u podnóża głównego grzbietu Bieszczadów Wschodnich (zob. CL 3/97), na stokach góry Jawornik (po drugiej stronie tej góry są źródła Oporu – zob.). S., przerzynając się przez Góry Turczańskie (zob. CL 3/97), zatacza rozległy łuk, kierując się wpierw na płn.zach., potem na płn. i wsch. Po wchłonięciu Oporu płynie już rozległą doliną ku płn.wsch. terenem podmokłym, tworząc meandry i liczne odnogi. Do Dniestru uchodzi koło Żydaczowa. Długość tej rzeki wynosi 221 km. S. zbiera liczne rzeczki i potoki z Gór Turczańskich. Najważniejszym dopływem prawobrzeżnym jest Opór, lewobrzeżnym Stynawka.

Jeden z największych płn. (lewych) dopływów Dniestru (zob.) – długości ok. 150 km. S. powstaje z czterech potoków, mających swe żródła w Woroniakach (zob. CL 3/98), blisko tzw. krawędzi podolskiej, a położonych koło wsi (idąc od zach.): Płuchów, Podlipce, Iwaczów (to ramię jest zwane Główną Strypą, źródła na wys. 365 m n.p.m.) i Jarosławice/Ryków (Mała Strypa, źródła 378 m n.p.m.). Potoki te łączą się w Zborowie, a stąd S. płynie na południe, początkowo szeroką doliną, a dalej – od połowy swojej długości – coraz głębszym i węższym jarem, wijącym się meandrami. Do Dniestru uchodzi k. Beremian. Dopływami S. są: w górnej części rzeczka Wosuszka, nad którą leży miasteczko Kozłów, bliżej ujścia zaś płynąca południkowo, równolegle do S., rzeczka Olchowiec, nad którą położony jest Jazłowiec.
Nad S. leżą dwa miasta powiatowe: Zborów i Buczacz.

STRWIĄŻ
Lewy dopływ Dniestru (zob.), dług. 98 km. Wypływa z Przedgórza Bieszczadzkiego na terenie RP (k. Ustianowej) i biegnąc w kier. płn.wsch. wpływa do Dniestru poniżej Sambora. Nad S. leżą Ustrzyki Dolne, Chyrów, w pobliżu Felsztyn.
S. jest jedyną rzeką w obrębie III RP, należącą do zlewiska M. Czarnego.

STYR
Jest rzeką wołyńsko-poleską i prawym dopływem Prypeci, ale wypływa z płn. stoków Woroniaków (zob. CL 3/98) w obrębie Małopolski Wschodniej. S. powstaje z dwóch ramion (różnie lokalnie nazywanych): lewe (zach.) ma swoje źródła k. Oleska, prawe (wsch.) powstaje z kilku potoków, które zlewają się k. wsi Ruda. Oba ramiona płyną w kier. płn.zach. i schodzą się między Manastyrkiem Brodzkim a Stanisławczykiem, przybierając nazwę S. Dalej płynie na płn.wsch. i k. Strzemilcza wpływa na teren Wołynia.

Prawy dopływ Sanu (zob.). Swoje źródła ma na płd. skłonie wschodniego Roztocza (zob. CL 2/98) na wys. ok. 300 m n.p.m., na płn. od miejscowoci Szkło (Szkło-Starżyska, Wola Starżyska). Ważnym dopływem S. jest równorzędna z nim rzeczka Gnojeniec, mająca swe źródła blisko Dobrostan i biegu rzeczki Wereszycy (zob.). S. płynie w kierunku zach. i zbiera liczne potoki spływające z Roztocza, a także wody siarczane ze źródeł (m.in. Siwa Woda) zdrojowiska Szkło.
S. przepływa przez udrowisko i miasteczko Szkło, miasto powiatowe Jaworów oraz Krakowiec (zob. CL 2/98), nieopodal którego przekracza obecną granicę. Do Sanu wpada k. Radymna na terytorium RP.

ŚWICA
Prawy (płd.) dopływ Dniestru (zob.) o długości ok. 100 km, który swój początek bierze na płn.zach. krańcu Gorganów, w pobliżu przełęczy Wyszkowskiej, stanowiącej rozgraniczenie Bieszczadów i Gorganów (oba pasma zob. CL 3/97). Terenem źródliskowym Ś. i jej pierwszego, równorzędnego dopływu, Czarnej Roztoki, są stoki Gorganu Wyszkowskiego i Sywani. Ś. jako rzeka górska płynie ku płn. aż do Bolechowa, a tam zmienia charakter na nizinny i kierunek na płn.wsch., potem na wsch. Do Dniestru uchodzi k. Żurawna.
Ważniejszymi dopływami są Mizuńka, Sukiel (lewe), Turzanka (prawy, nad nią leży miasteczko powiatowe Dolina). Nad Ś. leżą m.in. znane wsie Ludwikówka, Wełdzirz, Wygoda i miasteczko Bolechów.

ŚWIRZ
Lewy dopływ Dniestru (zob.). Jego źródła wypływają ok. 8 km na płn.zach. od miasteczka Świrz, na wys. ca 430 m n.p.m. Od m. Świrz rzeczka płynie w kierunku południkowym, jej długość wynosi ok. 50 km. Do Dniestru uchodzi k. Martynowa. Ś. płynie szerokim jarem o płaskim, bagnistym dnie. Jar kilkakrotnie przegrodzono groblami, tworząc serię dużych stawów: koło wsi Podkamień, Psary, Knihynicze, Żurów, Czerniów, Bukaczowce.

Lewy (płn.) dopływ Dniestru (zob.), dług. ok. 60 km. Wypływa na płd. skłonie wzgórz wschodniego Roztocza (zob. CL 2/98), wśród rozległych lasów w rejonie wsi Wereszyca, ok. 320 m n.p.m. Płynie na płd., ale jej pierwsza połowa jest kręta. Przepływa przez tereny wybitnie wodonośne: między biegiem W., Szkła (zob.) i jej dopływu Gnojeńca leży Wola Dobrostańska z obfitymi zasobami wód podziemnych wysokiej jakości, pobieranych od 1901 r. dla Lwowa (podobnie jak z pobliskiego Szkła i Kamieniobrodu). W swym górnym biegu W. zasila długi, ponad 6 km ciąg stawów rybnych, następnie przepływa przez Staw Janowski, a nieco niżej przez całą serię wielkich stawów: m.in. Drozdowicki (przed Gródkiem Jag.), Lubieński (przed Lubieniem W.). Do Dniestru wpada przed Mikołajowem.
Nad W. leżą: Janów (k. Lwowa), miasto powiatowe Gródek Jagielloński (zob. CL 4/97), uzdrowisko Lubień Wielki, Komarno (zob. CL 1/95). Wereszyca stanowi umowną zach. granicę Opola z Niziną Małopolską.
WIAR
Rzeczka – prawy dopływ Sanu (zob.). Swoje źródła ma na terytorium RP, na płn. od Ustrzyk Dolnych. Przechodzi przez obecną granicę k. Niżankowic, płynie w kierunku płn., ale po kilkunastu kilometrach wraca na stronę RP. Do Sanu uchodzi k. Przemyśla.

WISZNIA
Prawy dopływ Sanu (zob.), dług. 98 km. Swoje źródła ma w rejonie Beńkowej Wiszni k. Rudek. Płynie na płn., a od miasteczka Sądowa Wisznia na zach., wzdłuż szosy Lwów–Przemyśl, aż do wsi Twierdza, potem k. Mościsk i dalej na płn.zach. Obecną granicę przekracza nieopodal Starzawy (na płn. od Medyki). Do Sanu wpływa k. Radymna na terytorium RP.

Lewy (północny) dopływ Dniestru (zob.), który w myśl traktatu pokojowego między Polską a Rosją i Ukrainą, zawartego 18 marca 1921 r. w Rydze, stanowił odcinek granicy między RP a ZSRR, pogwałconej przez agresję sowiecką na Polskę we wrześniu 1939 r. Wcześniej, od 1772 r. stanowił linię demarkacyjną I rozbioru, a od 1793 r. rozgraniczał zabory austriacki i rosyjski, stanowiąc granicę między Galicją a Rosją carską.

Najważniejsze miejscowości nad Z. po stronie zach.: Toki, Podwołoczyska, Husiatyn, Kudryńce, a u ujścia Okopy św. Trójcy. Ważniejsze miejscowości po stronie ukraińskiej to Wołoczyska, Satanów. Z kilku dopływów Z. po stronie zach. największa jest rzeka Gniła (zob.).

Lewy dopływ Dniestru (zob.), którego górną część tworzą dwa ramiona (właściwie osobne rzeczki) o tej samej nazwie. Ramię prawe, dłuższe, ma swoje źródła na płd. stoku Gołogór (zob. CL 3/98), przy samej płn. krawędzi Płyty Podolskiej, nieopodal wsi Majdan Gołogórski (ok. 400 m n.p.m) k. Złoczowa (zob. CL 4/96). Ramię lewe, krótsze, wypływa na płd. stoku Woroniaków (zob. CL 3/98) nieopodal wsi Szpikłosy k. Złoczowa. Oba ramiona płyną w kier. południowym i schodzą się na ok. 8 km przed Brzeżanami. Długość Z.L. (od źródeł prawego ramienia) wynosi 125 km, a do Dniestru uchodzi przed Niżniowem. Nad prawym ramieniem leży m.in. Dunajów, nad lewym Pomorzany, zaś nad scaloną Z.L. miasto powiatowe Brzeżany, przed którymi powstał wielki staw. Lewym dopływem Z.L. jest m.in. rzeczka Zgniła Lipa, której źródła znajdują się k. wsi Żuków, a uchodzi pod Dunajowem.

Teksty opracował Andrzej Chlipalski. Redakcja składa podziękowanie p. dr Tadeuszowi Kukizowi za pomoc w zbieraniu materiałów.
Omówienia powyższych haseł nie mają charakteru naukowego i zostały opracowane na podstawie dostępnej literatury, przewodników i map. Ewentualne uzupełnienia co do doboru haseł i ich tekstów a także zauważonych błędów lub nieścisłości prosimy kierować na adres redakcji.